Merhaba,
İngilizce versiyonunu Nisan-Haziran 2025 döneminde okuduğum Yaklaşan Dalga kitabının şimdi Türkçe versiyonunu okumaya başladım. Bu süreçte kendi çıkarımlarımı yazılı olarak paylaşacağım.
Yaklaşan Dalga: Teknoloji, Güç ve 21. Yüzyılın En Büyük İkilemi
Mustafa Suleyman ve Michael Bhaskar
İngilizce Yayın Tarihi: 5 Eylül 2023 – Crown
Türkçe Yayın Tarihi: 5 Haziran 2024 – Doğan Kitap
Vatandaşlar, devletlerden yeni teknolojileri kullanıma sunarken aynı zamanda zararlı yan etkilerini en aza indirmelerini beklerler. Kitapta geçen “dalga” kavramı; yeni bir genel amaçlı teknolojiye bağlı olarak gelişen bir teknoloji neslinin küresel olarak yayılmasını ifade eder.
Yapay zekâ (YZ) özelinde baktığımızda, özellikle Kasım 2022’de ChatGPT’nin herkese erişime açılmasıyla birlikte YZ kullanımı küresel ölçekte yayılmaya başladı. Bugün, dünyanın herhangi bir yerindeki bir kişi nasıl otomobili biliyor, kullanıyor veya ondan faydalanıyorsa, YZ de benzer şekilde yaygınlaşmış durumda. Ancak en önemli fark, otomobilin küresel ölçekte yayılması on yıllar sürerken, YZ’nin yayılması sadece birkaç ay aldı.
Yayılma hızı önemli bir kavramdır. Otomobil, bilgisayar ve telefon örneklerine baktığımızda, bu teknolojiler genel amaçlı olarak kullanılıyor. Yayılma hızlarını düşükten yükseğe sıralarsak: otomobil - bilgisayar - telefon.
Otomobil: 1886’da Karl Benz tarafından üretildi. 1945 sonrası ekonomik büyüme ile yaygınlaştı. Yaklaşık 100 yıl içinde tüm dünyaya ulaştı.
Bilgisayar: 1940’lardan itibaren gelişti. 1990’larda devlet kurumları, üniversiteler ve özel sektör tarafından kullanıldı. 2000’lerden itibaren bireysel kullanıcıların hayatına girdi. Yayılma süreci yaklaşık 50–60 yıl sürdü.
Mobil telefon: 1970’lerden itibaren gelişti. 1990’larda gelişmiş ülkelerde yaygınlaştı. 2000’lerde küresel altyapının genişlemesiyle tüm dünyaya yayıldı. Yaklaşık 30–40 yıl sürdü.
Akıllı telefon: Özellikle 2007’de iPhone ile yaygınlaştı. 2010–2020 arasında küresel olarak benimsendi. Birkaç yıl sürdü.
Yapay zekâ: Genel kullanıcıyla ilk kez geniş ölçekte Kasım 2022’de ChatGPT ile tanışıldı. Bu araç, YZ’yi herkes için erişilebilir ve günlük kullanılabilir hale getirdi. İlk iki ayda aktif kullanıcı sayısı 100 milyona, Mayıs 2025’te ise 500 milyona ulaştı. Bu hızlı yayılımın başlıca nedeni, gerekli teknolojik altyapının (hızlı internet, bilgisayarlar, telefonlar) zaten hazır olmasıydı.
ChatGPT gibi araçlar tamamen yazılım temelli olduğu için donanımsal bir kurulum gerektirmez. Sorunlar anlık çözülebilir; donanım, yedek parça, lojistik gibi zorluklar yoktur. Kullanıcı deneyimi hızlıca iyileştirilebilir. Telefon veya bilgisayar kapatıldığında bu araçlar da devre dışı kalır. Ses, görüntü, metin gizliliği ve bankacılık gibi hassas konular dışında fiziksel bir tehdit oluşturmaz. Dolaylı etkileri olabilir, örneğin yanlış bilgi yayarak tartışmalar başlatabilir. Ancak genel olarak toplum bu teknolojiye hızlı ve sorunsuz şekilde uyum sağladı. Üstelik ekonomik olarak da erişilebilir. Bugün Türkiye’de yaklaşık 25 dolara Plus sürümüyle birçok konuda fayda sağlanabiliyor.
ChatGPT, fiziksel değil; yazılımsal bir yapay zekâ asistanıdır.
Otomobil, bilgisayar, akıllı telefon ve ChatGPT gibi genel amaçlı teknolojilerden sonra sırada fiziksel yapay zekâ, yani AI robotlar var. Bunların gelişmesi, genel kullanıma geçmesi ve kullanıcı deneyimlerinin iyileştirilmesi çok daha uzun sürecek. AI robotlar, ChatGPT gibi hızlı yayılmayacak ama otomobiller kadar da yavaş olmayacak. Bugün hâlâ milyarlarca insan otomobile bile ulaşamamışken, AI robotlara erişim çok daha sınırlı kalacaktır.
Şu an AI destekli fiziksel robotlar, daha çok askeri ya da özel araştırma alanlarında kullanılıyor. Ancak bir teknolojinin "genel amaçlı" olabilmesi için küresel ölçekte herkesin erişimine açık olması gerekir.
Sonuç olarak, AI destekli fiziksel robotların genel amaçlı teknoloji olarak benimsenmesi için daha uzun bir süreye ihtiyaç var. Eğer her şey yolunda giderse, benim öngörüm bu tarihin 2050 olacağı yönünde. Ancak bu teknoloji yüksek maliyet ve tedarik sorunları nedeniyle herkese ulaşamayacak.
Biz bugün, ChatGPT gibi erişilebilir fırsatlardan en iyi şekilde yararlanmaya odaklanmalıyız.
Geri bildirim formu için tıklayınız.
İsa ÇELİK
13-7-25 Rize